Boljevac i okolina

Bogovinska pećina, rečna izvorska pećina, nalazi se na jugoistočnom obodu masiva Južnog Kučaja. Smeštena je u ataru sela Bogovina, 12 km od Boljevca. Jedna je od najdužih pećina u Srbiji, a dužina istraženih kanala je oko 6 km. Bogovinska pećina je, po morfologiji, horizontalni podzemni oblik karstnog reljefa sa kanalima u tri etaže. U Bogovinskoj pećini živi veoma interesantna fauna kavernikolnih zglavkara. Po značaju se izdvaja pseudoškorpija, kopneni endemski račić i suptroglofilni insekt.

U uređenom delu pećine izdvajaju se: Koncertna dvorana gde je severni zid obložen monumentalnim ukrasima, sa kubetom i salivima boja. Deluje svečano i impozantno. Veoma je akustična i pruža uslove za organizovanje muzičkih i literalnih sadržaja. Rudarska dvorana nalazi se na terasi sa desne strane rečnog kanala. Posvećena je bogovinskim rudarima. Dvorana Kiklopa raspolaže sa obiljem nakita pretežno stalagmitske skupine. Centralno mesto zauzimaju Kiklopi po kojima je dvorana i dobila ime. Hajdučka dvorana je dobila naziv po stalagmitu rumene boje, visokim 10 metara koji simbolizuje Hajduk Veljka, a u blizini Veljka nalazi se i njegova verna i hrabra saputnica Čučuk Stana.

Pećura se nalazi u selu Krivi Vir i čini kompleks izvorišta Crnog Timoka. Ovaj izvor je zapravo izvorište reke Crni Timok, koji se sastoji od dva izvora koji nisu međusobno povezani. Glavni izvor se nalazi na početku Pećurske klisure, odakle voda delom izvire ispod stena, a delom iz pećine i ima konstantan tok vode, sa manjim kolebanjima, ali ne presušuje. Drugi izvor je slabiji i smešten je u maloj pećini, blizu ostataka nekadašnje vodenice i on u letljem periodu često presušuje. Na samom izvorištu Crnog Timoka je pre Drugog svetskog rata funkcionisala i mala hidrocentrala, koja je snabdevala selo električnom energijom. U kompleksu Pećura postoje 3 pećine i jedan termalni izvor čija je temperatura vode 21-22 stepena Celzijusa. Krivi Vir se smatra centrom Timočke bune, a u njemu je karijeru započela čuvena Mir-Jam.

Velika Brezovica se prostire na šumovitim padinama Južnog Kučaja, na nadmorskoj visini od 900 m. U predivnom ambijentu, smešten je Lovački dom sa 15 ležajeva izuzetnog komfora. Objektom gazduju „Srbijašume “. Na teritoriji opštine Boljevac prostiru se 3 lovišta poverena „Timočkim Šumama “. Ukupna lovna površina je 85000 hektara. Glavne vrste divljači su srna, evropski jelen, divlja svinja. Ova lovišta su dobro opremljena lovno tehničkim objektima (visoke čeke, hranilišta, pojilišta).

Manastir Krepičevac nalazi se severno od sela Jablanica na oko 6 km udaljenosti, u živopisnom predelu Radovanske reke (43 ° 51'12.79"N 21 ° 51'1.33"E). Do ove svetinje se stiže neasfaltiranim, zemljanim putem. Crkva je pravougaoni trikonhos sa pripratom na zapadnoj strani, bez kupole i dvoslivnim krovom, dok u enterijeru ima ozidani i oslikani ikonostas.  Izgrađena je najkasnije krajem 15. ili početkom 16. veka. Najviše nam o ktitorima govore portreti koji su sačuvani na severnom zidu priprate, gde vidimo ktitora Georgija, njegovu ženu Zoru i sina Manojla, dok je ktitorski natpis je oštećen. Crkva je posvećena Uspenju Presvete Bogorodice i čuva u svojoj unutrašnjosti jednu od najlepših i najskladnijih galerija fresaka svog vremena. U donjem delu južnog zida, ispred ikonostasa, nalazi se niša sa freskom usnulog svetog starca Josifa isihaste, verovatno prvog igumana Krepičevca.  Iznad ulaza u crkvu naslikano je poprsje Bogorodice sa Hristom, dok je jugozapadno od crkve u novije vreme podignug zvonik.  Krepičevac je kao ženski manastir bio živ do osamdesetih godina 20. veka , a sada ga opslužuju boljevački sveštenici. U blizini manastira nalazi se česma, koja obiluje vodom tokom cele godine. Na uzvišenju južno iznad hrama nalazi se manje manastirsko groblje, a nešto dalje ka istoku potpuno urušeni manastirski konaci.

Manastir Lapušnja udaljen je dva kilometra od magistralnog puta Paraćin – Zaječar, nasuprot skretanja za Krivi Vir. Do ove svetinje se stiže neasfaltiranim, zemljanim putem u pravcu Rtnja. Ova svetinja nalazi se u uvali pored Lopušanskog potoka, a podno brda Vučja Glava (43 ° 47'18.8"N 21 ° 47'13.6"E). Danas postojeći hram, posvećen Svetom ocu Nikolaju Čudotvorcu, svojim stilom i monumentalnošću arhitekture i celog kompleksa sa ostacima temelja pratećih pomoćnih objekata u neposrednoj okolini crkve, ukazuje da je manastir osnovan i podignut pre turskih osvajanja, odnosno najkasnije u vreme srpske despotovine. U prilog ovome svedoči i činjenica da najstariji pisani podatak o manastiru Lapušnja datira iz 1455. godine. Crkvu oblika trikonhosa (trolista) sa osmostranom kupolom, trodelnim oltarskim prostorom i pripratom obnovio je 1501. godine vojvoda Jovan Radul , a živopisana je 1510. godine za vreme igumana jeromonaha Teodora, o trošku kneza Bogoja i gospođe Mare. Sa južne strane delimično je sačuvana prizidana kapela. Godine 1971. prezidani su zidovi i svod južne konhe, priprata i oltarska apsida su delimično restaurirani, a istovremeno je obavljena stručna zaštita živopisa. Danas je Lapušnja hram bez krova i svodova ali sa očuvanom jugozapadnom četvrtinom kupole, sa bledim ostacima fresaka i spada u spomenike kulture od velikog značaja u Srbiji.

Manastir Lozica nalazi se u širem podnožju zapadno od Rtnja, oko pet kilometara nasuprot Krivog Vira, a sa južne magistralnog puta Paraćin – Zaječar (43 ° 47'43.08"N 21 ° 45'36.97"E). Najstariji podaci o manastiru datiraju iz 1455. godine kada je kao poreski obveznik unet u turski popis. Prema tome, manastir i crkva podignuti su najkasnije u vreme srpske despotovine. Crkva je u obliku trikonhosa sa kupolom, dimenzija 14 h 6 metara. zidana kamenom i posebnim prostorijama za proskomidiju i đakonik u oltaru. Na južnoj strani nekada je imao kapelu, kako je to potvrđeno istraživanjima. Posvećena je Svetom Arhangelu Gavrilu, te svake godine 26. jula biva crkveno-narodni sabor dan hramovne slave. Manastirska crkva je prvi put obnovljena 1680, a drugi put 1850. godine. Od 1854. godine , kada je manastir ostao bez monaštva, Lozica postaje parohijska crkva, koju danas opslužuju boljevački sveštenici. Unutrašnjost je u manjoj meri sanirana i sređena. Sa južne strane nalazi se zvonik, koji je obnovljen 2010. godine. Nadomak crkve je veoma jak izvor pitke i hladne vode, kao i fabrika vode.

Manastir Lešje (manastir Pokrova Presvete Bogorodice), udaljen je oko 10 km od Paraćina. Lešje je zadužbina župana Vukoslava, koji je na svom posedu podigao Bogorodičinu crkvu sredinom 14. veka. Tokom 16. veka, manastir je stradao i zapusteo da su mu posle Prvog svetskog rata teško pronađeni temelji, nakon čega je na srednjovekovnim temeljima izgrađen nov hram i kompleks manastira. Manastir podseća na ruske svetinje ali graditeljski stil predstavlja stilove svih pravoslavnih svetinja. Među svetinjama u riznici manastira nalazi se čestica Časnog Krsta Gospodnjeg, delić moštiju jednog od 40 sevastijanskih mučenika i epitrahilj Svetog Jovana Šangajskog. Takođe, prilikom osvećenja crkve, u časnu trpezu ugrađen je i deo mošti kosovskog velikomučenika Svetog Kneza Lazara. Ispred manastira nalazi se uređen park, sa nekoliko izvora vode, a iz dvorišta manastira Lešje pruža se prelep pogled na istoimeno selo i okolinu.

Grza je reka u istočnoj Srbiji, dužine 23 km. Nastaje od reka Ivanštice (Gornje Grze) i Velike Čestobrodice, između turističkog naselja Grza i sela Izvor. Reka Grza je leva pritoka reke Crnice, koja protiče kroz Paraćin i zapadno od grada se uliva u Veliku Moravu. Gornja Grza i njene pritoke usekle su kraće klisure u kojima je prisutna reliktna vegetacija. Dužina doline Ivanštice je 11 km, a dubina klisure preko 300 m, dok je dužina meandarske klisure oko 2 km, a dubina preko 250 m.

Duž Grze i Čestobrodice vodi magistralni put Paraćin - Zaječar koji spaja doline Velike Morave i Timoka. Duž reke i blizu izvora nalazi se veći broj putokaza, nadstrešnica i klupa za turiste i planinare. Na kraju putića nalazi se nekoliko vrela koja čine izvor reke Grze. Vrelo Grze je izuzetne lepote, a reka stvara i dva jezerceta plavo-zelene boje i kristalno čiste vode, Donje i Gornje jezero. U blizini izvora nalazi se takozvano "Turističko naselje Grza" gde se nalaze  hotel, restoran, planinarki dom i veliki broj vikendica. Grza je poznata i kao raj za pecanje jer je izuzetno bogata potočnom i kalifornijskom pastrmkom. Od izletišta Grza postoje i dve pešačke staze ka dva vidikovca.

U neposrednoj blizini naselja Rtanj nalazi se selo Ilino. Zbog blizine znamenite planine i gromovitih atmosfera selo je bilo posvećeno slovenskom bogu Perunu, a u hrišćansko vreme preimenovano u mesto Svetog Ilije Gromovnika. U selu Ilino ispod planine Rtanj, nalazi se novoizgrađeni Etno kompleks Rtanjski dvori. Zdanje se sastoji od 6 zgrada namenjenih turizmu, ali i sa kulturno-umetničim sadržajima. Kompleks je izveden u tradicionalnom stilu kombinovane Srpske arhitekture. Svi objekti izrađeni su od kamena i drveta i savremeno opremljeni. Selo je poznato i po uređenoj Spomen kući čuvene srpske vajarke Ljubinke Savić Grasi (1922-1999), otvorenoj za posetioce, kao i po Međunarodnoj školi starih zanata.

Zavičajna kuća vajarke Ljubinke Savić-Grasi je sagrađena krajem 19. veka, pripadala je porodici Savić do 1926. godine kada je prodata opštini ilinskoj. Rekonstruisana je u potpunosti i pretvorena u Zavičajnu kuću vajarke Ljubinke Savić-Grasi i opremljena u tradicionalnom stilu predmetima domaće radinosti žitelja Ilina. U sobi Ljubinke Savić-Grasi urađena je postavka o životu i stvaralaštvu ove umetnice, koja je živela i radila u Beogradu, ali je do kraja života ostala privržena svom zavičaju.